Terapia hormonalna to forma leczenia, która polega na podawaniu hormonów w celu regulacji ich poziomów w organizmie. Jest stosowana w różnych przypadkach klinicznych. Przede wszystkim w zaburzeniach hormonalnych, antykoncepcji, terapii menopauzy. Ponadto specjaliści zalecają HTZ w kontekście terapii dla osób transpłciowych. Wpływ hormonalnej terapii na płodność zależy od rodzaju stosowanych hormonów, celu terapii oraz czasu jej trwania. Warto omówić, jak różne rodzaje terapii hormonalnych mogą wpływać na zdolność do rozrodu, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn.
Antykoncepcja hormonalna i jej wpływ na płodność
Antykoncepcja hormonalna jest jednym z najczęściej stosowanych środków kontrolujących płodność. Metody te obejmują tabletki antykoncepcyjne, plastry, zastrzyki oraz implanty hormonalne. Działanie tego rodzaju antykoncepcji polega głównie na hamowaniu owulacji. Polega to na zagęszczaniu śluzu szyjkowego oraz zmienianiu struktury endometrium, co uniemożliwia zapłodnienie lub zagnieżdżenie się zarodka.
W przypadku antykoncepcji doustnej, opartej na połączeniu estrogenów i progesteronu, powrót płodności po zakończeniu terapii może nastąpić niemal natychmiast. Natomiast u niektórych kobiet owulacja wraca dopiero po kilku cyklach. W badaniach wykazano, że hormonalna antykoncepcja nie prowadzi do trwałej niepłodności. Jednak w niektórych przypadkach kobiety mogą zauważyć tymczasowe opóźnienie w powrocie owulacji, zwłaszcza po długotrwałym stosowaniu.
Jednak nieco inny mechanizm działania mają środki zawierające jedynie progestagen (tzw. minipigułki, zastrzyki czy implanty). W przypadku np. zastrzyków z medroksyprogesteronu (DMPA), powrót płodności może być opóźniony nawet o 6-12 miesięcy po ostatniej dawce. Takie działanie wynika z mechanizmu tego hormonu na przysadkę mózgową i zahamowanie cyklu owulacyjnego.
Terapia hormonalna w leczeniu zaburzeń endokrynologicznych
Terapia hormonami jest także stosowana w leczeniu różnych zaburzeń endokrynologicznych, takich jak zespół policystycznych jajników (PCOS), niedoczynność tarczycy czy hiperprolaktynemia. Każda z tych jednostek chorobowych może wpływać na płodność, a terapia hormonalna ma na celu przywrócenie równowagi hormonalnej w organizmie.
PCOS jest jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet. Specjaliści zalecają leki hormonalne w celu regulacji cyklu miesiączkowego i indukcji owulacji. Leki takie jak klomifen, letrozol lub gonadotropiny mogą wspomagać owulację i poprawiać szanse na zajście w ciążę.
Hiperprolaktynemia, czyli nadmierne wydzielanie prolaktyny przez przysadkę, może prowadzić do zahamowania owulacji i nieregularnych cykli menstruacyjnych. W leczeniu stosuje się inhibitory prolaktyny, takie jak bromokryptyna lub kabergolina, które normalizują poziom prolaktyny i przywracają płodność.
Z kolei niedoczynność tarczycy, która jest związana z obniżonym wydzielaniem hormonów tarczycy. Efekt tego zaburzenia objawia się przez zachwiane funkcjonowanie układu rozrodczego u kobiet. Prowadzi to do problemów z zajściem w ciążę. Terapia hormonalna z użyciem lewotyroksyny przywraca równowagę hormonalną i często poprawia zdolność do rozrodu.
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) a płodność
Specjaliście zalecają zastępcza terapię hormonalną (HTZ) u kobiet w okresie menopauzy lub po menopauzie w celu łagodzenia objawów związanych z niedoborem estrogenów. Zaliczamy do nich uderzenia gorąca, zmiany nastroju czy suchość pochwy. Ze względu na zmiany fizjologiczne związane z menopauzą, HTZ nie ma na celu poprawy płodności. Jednak może wpływać na komfort życia seksualnego. Kobiety w okresie okołomenopauzalnym, które jeszcze nie weszły w pełną menopauzę, mogą teoretycznie zajść w ciążę, jeśli ich owulacja nie została całkowicie zatrzymana.
Niektóre formy HTZ mogą zawierać zarówno estrogeny, jak i progesteron, co teoretycznie mogłoby stymulować endometrium do zagnieżdżenia się zarodka. Jednak w praktyce hormonalna terapia zastępcza nie jest stosowana w celu zwiększenia płodności u kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Wręcz przeciwnie – ma na celu łagodzenie objawów związanych z końcem okresu reprodukcyjnego.
Leczenie niepłodności
W przypadku kobiet starających się o dziecko, które mają problemy z owulacją, stosuje się różne formy terapii hormonalnej, które mają na celu indukcję owulacji. Leki takie jak klomifen cytrynian, gonadotropiny (FSH, LH) lub analogi GnRH mogą być stosowane w celu pobudzenia jajników do produkcji komórek jajowych. W połączeniu z technikami wspomaganego rozrodu (np. inseminacja domaciczna, zapłodnienie in vitro) terapia hormonalna odgrywa kluczową rolę w leczeniu niepłodności.
Z kolei u mężczyzn z obniżoną płodnością, związanej z niedoborem testosteronu lub innych hormonów, stosuje się terapię hormonalną w celu poprawy jakości nasienia. Hormonalna terapia może obejmować gonadotropiny lub antyestrogeny, które stymulują spermatogenezę.
Terapia hormonalna osób transpłciowych a płodność
Terapia hormonalna jest kluczowym elementem procesu tranzycji osób transpłciowych. W przypadku osób transpłciowych, hormonalna terapia opiera się na podawaniu estrogenów (u osób transpłciowych MtF, czyli male-to-female) lub testosteronu (u osób transpłciowych FtM, czyli female-to-male). Długotrwała terapia hormonalna może znacząco wpływać na płodność, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn transpłciowych.
Estrogeny podawane u osób transpłciowych MtF prowadzą do zmniejszenia produkcji plemników, a w niektórych przypadkach mogą prowadzić do nieodwracalnej azoospermii. Z tego powodu zaleca się, aby przed rozpoczęciem terapii hormonalnej rozważyć bankowanie nasienia, jeśli pacjent planuje mieć biologiczne potomstwo w przyszłości.
Podobnie u osób transpłciowych FtM, długotrwałe podawanie testosteronu hamuje owulację i menstruację, co prowadzi do znacznego zmniejszenia zdolności do zajścia w ciążę. Niemniej jednak, zaprzestanie terapii hormonalnej może przywrócić owulację, a tym samym możliwość zajścia w ciążę u części osób FtM.