Niepłodność to ciężki problem dotykający coraz większą liczbę par na całym świecie. Definiuje się ją jako brak możliwości zajścia w ciążę po dwunastu miesiącach regularnego współżycia bez użycia zabezpieczeń. Szacuje się, że dotyka ona od 10 do 15% par w wieku rozrodczym. Niepłodność może mieć różnorodne podłoże, w tym genetyczne, które stanowi ważny obszar badań i zainteresowania medycyny reprodukcyjnej. Przyjrzyjmy się przyczynom niepłodności zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Czym jest niepłodność genetyczna i czy istnieją skuteczne metody leczenia? Czytaj więcej!
Czym jest niepłodność genetyczna?
Niepłodność genetyczną definiuje się jako trudności w prokreacji, spowodowane zmianami genetycznymi występującymi u osób starających się o potomstwo. Mutacje genetyczne mogą mieć różnorodne podłoże i dotyczyć głównie zmian w liczbie lub strukturze chromosomów, mutacji w genach lub polimorfizmów. Te anomalie mogą wpływać zarówno na kobiety, jak i mężczyzn, prowadząc do różnych nieprawidłowości uniemożliwiających proces zapłodnienia, takich jak:
- zaburzenia w procesie formowania się komórek jajowych lub plemników,
- defekty w strukturze lub funkcjonowaniu narządów płciowych i komórek rozrodczych,
- zaburzenia w układzie hormonalnym, które uniemożliwiają utrzymanie ciąży lub połączenie plemnika z komórką jajową.
Niepłodność genetyczna – czy można ją leczyć?
Ogromne znaczenie w przypadku niepłodności genetycznej ma identyfikacja czynnika wywołującego ten stan. Dzięki diagnozie możemy dostosować odpowiednią terapię hormonalną lub zastosować zaawansowane metody wspomaganego rozrodu. Takie działania dają realną szansę na posiadanie wymarzonego potomstwa. Jednak, w niektórych sytuacjach nieprawidłowości genetyczne, takie jak nieodwracalna azoospermia, mogą uniemożliwić skuteczność starań o dziecko.
Czym jest azoospermia?
Azoospermia to stan, w którym brakuje całkowicie plemników zarówno w ejakulacie, czyli w nasieniu, jak i w osadzie, który pozostaje po jego odwirowaniu. Jest kluczową przyczyną męskiej niezdolności do rozrodu.
Na podstawie analizy źródeł powstawania azoospermii, możemy podzielić ją na następujące kategorie:
- Przedjądrowe – obejmujące: zaburzenia hormonalne – takie jak hipogonadyzm hipogonadotropowy, dysfunkcja jąder, w której nie dochodzi do produkcji hormonów ani plemników, będąca wynikiem chorób podwzgórza i/lub przysadki mózgowej; oraz zaburzenia genetyczne – takie jak zespół Klinefeltera (charakteryzujący się obecnością co najmniej jednego dodatkowego chromosomu X we wszystkich komórkach budujących męski organizm lub w ich części); zespół Kallmanna (genetyczna choroba endokrynologiczna, która powoduje zaburzenia węchu i hipogonadyzm hipogonadotropowy); drobne mutacje w DNA (znane jako mikrodelecje) w rejonie genu AZF na długim ramieniu chromosomu Y;
- Jądrowe – spowodowane utratą, zanikiem lub niedorozwojem jąder, lub też ich nieprawidłową pracą w wyniku działania czynników fizycznych. Takich jak np. promieniowanie, wysoka temperatura, radioterapia, chemioterapia, lub stosowanie niektórych leków;
- Pozajądrowe – obejmujące między innymi brak nasieniowodów, niedrożność dróg wyprowadzających nasienie.
Męska niepłodność – przyczyny
Najczęstszą genetyczną przyczyną niepłodności u mężczyzn jest zespół Klinefeltera, charakteryzujący się nadmiarem chromosomu X. Potwierdzenie diagnozy wymaga przeprowadzenia analizy cytogenetycznej. Około 80% pacjentów ma kariotyp 47,XXY, spowodowany błędami w podziałach mejozy u ich rodziców. Niektórzy pacjenci mogą mieć mozaikowy kariotyp, co zwiększa szanse na obecność plemników w spermie. Techniki wspomaganego rozrodu mogą być skuteczne u pacjentów z zachowaną resztkową spermatogenezą, szczególnie u młodych mężczyzn, dlatego wczesne wykrycie choroby jest kluczowe.
Translokacje
Niepłodność genetyczna może mieć swoje podłoże także w strukturalnych odmianach chromosomów. Takich jak translokacje Robertsonowskie, translokacje wzajemne, inwersje, duplikacje i delecje. Translokacje Robertsonowskie stanowią najczęstsze anomalie chromosomowe u mężczyzn, występujące u około 1 na 1000 noworodków. Mogą wpływać na zdolność reprodukcyjną poprzez zmianę genetycznego profilu plemników. W translokacji Robertsonowskiej dochodzi do połączenia długich ramion chromosomów 13, 14, 15 i 21, 22 lub Y, podczas gdy translokacja wzajemna polega na wymianie materiału genetycznego między niehomologicznymi chromosomami. Często występującymi konsekwencjami translokacji chromosomowych są zaburzenia spermatogenezy, prowadzące do zmniejszenia objętości jąder oraz obniżenia poziomu testosteronu.
Kobieca niepłodność – przyczyny
Podobnie jak u mężczyzn, niepłodność genetyczna u kobiet może być spowodowana różnymi czynnikami. Często obecność genetycznego źródła problemów z zajściem w ciążę może być zwiastowana przez występowanie poronień nawracających, przedwczesnego wyczerpania jajników lub braku regularnego cyklu miesiączkowego.
Mutacje w genach F2 i F5, związanych z układem krzepnięcia człowieka. Mogą prowadzić do powstawania skrzeplin w łożysku, co z kolei może skutkować poronieniem nawracającym. Inne przyczyny tych poronień mogą mieć związek z obecnością u kobiety wariantu genu MTHFR, który jest podatny na zmiany w warunkach temperaturowych i może prowadzić do zaburzeń metabolizmu kwasu foliowego.
Trudności z płodnością mogą być także rezultatem wrodzonego przerostu kory nadnerczy spowodowanego mutacjami w genie CYP21A1, które zakłócają produkcję hormonów płciowych.
Przedwczesne wygasanie funkcji jajników (POF) może wynikać z mutacji w genach FMR1, DLAPH2, POF1B, FOXL2, BMP15, FIGLA i NR5A1.