Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba zakaźna, która jest wywoływana przez wirusy z rodziny Flaviviridae. Jest to poważne schorzenie, które może prowadzić do uszkodzenia mózgu i zagrażać życiu pacjenta. Chociaż choroba ta jest stosunkowo rzadka, to jej liczba zachorowań rośnie wraz z rozwojem turystyki i aktywności na świeżym powietrzu.
Etiologia
Zazwyczaj do zakażenia dochodzi na skutek ukłucia przez zakażonego kleszcza, choć wysokie ryzyko stanowi także spożywanie mleka zakażonego zwierzęcia. Wyróżnia się dwie postacie kliniczne kleszczowego zapalenia mózgu: europejską i dalekowschodnią. Przebieg choroby typu europejskiego jest znacznie łagodniejszy. Najczęstszą lokalizacją ukłucia są kończyny, uszy, głowa oraz miejsca zgięcia dużych stawów, np. stawu kolanowego. Z uwagi na właściwości znieczulające śliny kleszczy często ukłucie nie zostaje zauważone ani odczute.
Objawy kleszczowego zapalenia mózgu
Kleszczowe zapalenie mózgu przebiega dwufazowo – wyróżnia się fazę zwiastunową oraz neuroinfekcji. Zazwyczaj choroba ujawnia się po 7-14 dniach od ukłucia kleszcza. Zdarza się jednak, że okres wylęgania może trwać nawet 4 tygodnie.
Faza zwiastunowa (wiremiczna)
Trwa około tygodnia, po czym zazwyczaj dochodzi do samoistnego wyleczenia. Objawy tej fazy są podobne do grypy – gorączka do 38°C, bóle mięśni, stawów i głowy. Towarzyszyć jej mogą nudności, wymioty i biegunki.
Faza neuroinfekcji
U części chorych, po kilkudniowym okresie ustąpienia objawów, rozwija się zapalenie ośrodkowego układu nerwowego. Przebiegać może pod postacią:
- Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych – występuje najczęściej, zazwyczaj przebiega łagodnie manifestując się bólami głowy i wysoką gorączką (do 40°C).
- Zapalenia mózgu – zaburzenia świadomości, orientacji, koncentracji. Zdarza się, że występuje oczopląs, zaburzenia mowy, niedowłady czy samoistne drżenia kończyn.
- Zapalenia mózgu i móżdżku
- Zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego – występuje najrzadziej, objawia się niedowładami kończyn oraz zaburzeniami czucia.
Leczenie
Niestety nie ma leków działających bezpośrednio na wirusa. Stąd, chory leczony jest nie przyczynowo a objawowo. Pacjentom podaje się kroplówki witaminowe w celu zapobieżenia odwodnienia jako efektu biegunek i wymiotów. Dodatkowo, w celu złagodzenia przebiegu choroby, stosuje się leki przeciwbólowe i zmniejszające obrzęk mózgu.
Profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu
Profilaktyka opiera się na unikaniu ukąszeń kleszczy oraz monitorowaniu stanu swojego zdrowia po pobycie w obszarach, gdzie występują kleszcze. Wśród podstawowych zasad możemy wyróżnić:
- Zakrywanie jak najwięcej powierzchni ciała podczas przebywania w lesie
- Unikanie przebywania w wysokiej trawie lub zaroślach
- Noszenie jasnej odzieży
- Stosowanie środków przeciwkleszczowych
- Dokładnie oglądanie ciała w poszukiwaniu kleszczy
- Najszybsze usunięcie kleszcza ze skóry w przypadku ukłucia
Powyższe standardy jedynie zmniejszają prawdopodobieństwo ukąszenia i zakażenia. Najskuteczniejszym sposobem profilaktyki są szczepienia ochronne.
Szczepienia
Szczepienia przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu zalecane są osobom, które zamieszkują obszary endemicznego występowania tej choroby oraz tym, którzy tam się wybierają. Dotyczy to między innymi myśliwych, rolników, biwakujących turystów oraz osób pracujących w lasach. Szczepienie obejmuje 3 dawki, choć u większości przeciwciała są obecne już po 2 dawce. Rekomenduje się także przyjmowanie szczepień przypominających co 3 lata.
Epidemiologia
Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą endemiczną w 27 państwach europejskich. W Polsce najwyższą zachorowalność notuje się w rejonach północno-wschodnich. Jak donosi raport Państwowego Zakładu Higieny, obszary województwa podlaskiego i warmińsko-mazurskiego są źródłem około 80% zakażeń. W 2022 roku w Polsce zarejestrowano rekordową liczbę zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu – 445. Jest to prawie dwa razy więcej niż w roku poprzednim!